Geert Kelchtermans
hoogleraar KU Leuven
In onderwijs en opvoeding gebeurt er altijd zowel meer als minder dan gepland.
Dit zelf citaat is eigenlijk mijn professioneel ‘motto’. Het geeft voor mij een heel fundamentele spanning weer waarmee we als leraren en opvoeders in het algemeen steeds weer moeten zien om te gaan in onze praktijk. Enerzijds is er de noodzaak om in concrete situaties doelgericht, planmatig, systematisch te handelen. We gebruiken ons inschattings- en beoordelingsvermogen, maken zorgvuldig keuzes, gebruiken onze kennis en vaardigheden om zo goed mogelijk tegemoet te komen aan wat de leerling, scholier, student, collega… van ons verwacht of vraagt. We stellen een doel, mikken op een welbepaald resultaat. Maar anderzijds is de pedagogische werkelijkheid complex en dynamisch. Ze betreft immers andere mensen en niet zomaar dingen of producten. Daarenboven kunnen we nooit helemaal zeker weten of onze inschatting, ons oordeel ook helemaal terecht was. Dat kan alleen maar blijken uit het vervolg. Pedagogische acties betreffen immers andere mensen, voor wie we verantwoordelijkheid opnemen, zorg dragen. Ons professioneel handelen is daarom nooit louter een kwestie van instrumentele of technische interventies om zo efficiënt en effectief mogelijk middelen aan doelen te koppelen. Het gaat altijd en onvermijdelijk om het maken van waardengebonden keuzes en dus het opnemen van een ethische verantwoordelijkheid voor wie aan onze zorg zijn toevertrouwd.
En dus zijn gedreven en deskundige opvoeders het aan zichzelf verplicht een nadenkende, zelfs onderzoekende houding aan te nemen en altijd weer te kijken naar wat er gebeurt, wat hun interventies concreet betekenen voor de betrokkenen, wat ze uitlokken. Zeg maar: alert blijven voor de neveneffecten, voor dat wat niet bedoeld was maar - ten goede of ten kwade - toch ook blijkt te gebeuren. Dat is essentieel voor de professionaliteit van opvoeders. Die houding dwingt ons om scherp te blijven, om sceptisch te staan tegenover elke methodiek, kritische vragen te stellen bij interventiestrategieën of technieken die – ‘evidence based ’- beweren alles van te voren te weten, te kunnen voorspellen en vast te leggen. Aandacht, reflectie, maar ook nieuwsgierigheid naar wat er gebeurt, blijven altijd nodig. We blijven verantwoordelijk. En daardoor blijft ons werk ook spannend, verrassend, uitdagend en … eigenlijk gewoon: belangrijk.